ایران بان نو: ملیحه جهانشاهی// جامعه ایران طی دهه‌های گذشته تحت تأثیر جهانی شدن و گسترش فناوری‌های نوین قرار گرفته است. در جریان این تأثیرگذاری‌ها، دگرگونی‌هایی در ابعاد زندگی مردم بوجود آمده است که مواردی چون کاهش شکاف جنسیتی، افزایش نرخ مشارکت زنان، کاهش نرخ باروری از تبعات آن دانسته شده است. در این راستا نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات و شدّت تغییرات آن بر جامعه جهت سیاستگذاری‌های آینده، می‌تواند بسیار مهم باشد.
نقش زنان در توسعه اقتصادی
زنان می‌توانند نقش بسیار مهمّی در توسعه اقتصادی کشور بازی کنند، چراکه از یک سو به عنوان بخشی از نیروی کار با ورود به فضای کسب و کار و انجام مشاغل مختلف می‌توانند به صورت معناداری عرضه‌ی نیروی کار را تحت تأثیر قرار دهند و هم از سوی دیگر به عنوان منشأ باروری در جامعه می‌توانند با تغییر در نرخ باروری موجب نوسانات جمعیتی و عرضه‌ی نیروی کار شوند. به این ترتیب که با افزایش نرخ باروری در یک اقتصاد به دلیل نقش کلیدی زنان در مدیریت خانواده و پرورش فرزندان می‌توانند به کاهش مشارکت آن‌ها در بازار کار منجر شود و از سوی دیگر افزایش اشتغال زنان در جامعه می‌تواند به کاهش فرزندآوری ایشان منجر شود.
در واقع می‌توان گفت نرخ باروری زنان، رابطه‌ی معکوسی با نرخ مشارکت آن‌ها در بازار کار دارد و با افزایش متوسط درآمد زنان، نرخ مشارکت آن‌ها افزایش و نرخ باروری آن‌ها کاهش می‌یابد.
همچنین آموزش، عامل بسیار مهمی در افزایش اشتغال زنان است. اگر زن کار بیشتر را بر فرزند بیشتر ترجیح دهد، سطح آموزش خود را ارتقا می‌دهد، زیرا احتمال یافتن شغل مناسب با افزایش میزان آموزش و سطح تحصیلات، بیشتر می‌شود و نرخ مشارکت افزایش و نرخ باروری کاهش می‌یابد.
در کل می‌توان گفت افزایش سطح تحصیلات والدین، به ویژه مادران،کاهش مرگ و میر فرزندان، بالا رفتن سن ازدواج زنان، شهرنشینی، اشتغال زنان در خارج از منزل، نوگرایی و بهبود وضعیت زندگی، از عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری زنان در ایران است.
نقش فضای مجازی در اشتغال زنان
گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات از یک سو از مجرای انتقال فعالیت‌ها به فضای مجازی و حذف محدودیت‌های مکانی منجر به خلق فرصت‌های جدید در بازارکار از جمله برای زنان و رشد اقتصادی می‌شود که این قابلیت، جدای از توانمندسازی زنان و افزایش زمینه‌های اشتغال ایشان باعث کاهش شکاف جنسیتی می‌شود. از سوی دیگر انتظار می‌رود با ارتقاء حقوق زنان و افزایش زمینه‌های تحصیل و مشارکت ایشان در جامعه، تمایل و زمینه فرزندآوری ایشان کاهش یابد.
در واقع گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات با افزایش دسترسی به هر یک از انواع سرمایه مورد نیاز فعالیت‌های اقتصادی به ویژه سرمایه‌های انسانی و اجتماعی می‌تواند نقش بسزایی در افزایش مشارکت زنان داشته باشد.
همچنین ضریب نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات در میان زنان باعث افزایش آزادی و استقلال ایشان در تصمیم گیری‌های شخصی و ایفای نقش در جامعه می‌شود و از این حیث باعث می‌شود نقش سنتی زنان و دختران در خانواده‌ها شدیداً دستخوش تغییر شود. این وضعیت می‌تواند پاره‌ای از وظایف و نقش‌های ذاتی زنان همچون فرزندآوری را نیز متأثر سازد.
مطالعات انجام شده در ایران و جهان حکایت از آن دارند که با گسترش روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، میزان دسترسی به فرصت‌های فعالیت اقتصادی افزایش یافته و به نوبه‌ی خود به ارتقاء ضریب مشارکت زنان در بازار کار و کاهش نابرابری جنسیتی منجر شده است.
بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات، ریشه در ساختار اشتغال، تحصیلات و درآمد کشورها داشته و چنانچه این متغیرها به صورت مجزا کنترل شوند، مشاهده می‌شود که زنان به طور مؤثرتری از ابزارها و قابلیت‌های فضای مجازی استفاده می‌کنند. فناوری اطلاعات و ارتباطات بر روی درآمد و افزایش توانمندسازی زنان نیز تأثیرگذار است. همچنین با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و افزایش سطح توسعه جامعه، فرصت‌های یادگیری زنان افزایش یافته و سبب تمایل آن‌ها به تحصیلات بیشتر، یافتن شغل با درآمد بالاتر و افزایش مشارکت ایشان شده‌است.
در این راستا می‌توان فناوری اطلاعات و ارتباطات را یکی از ابزارهای ایجاد عدالت جنسیتی نیز به حساب آورد. چرا که این فناوری مکانیزم انتقال و ابزار ایجاد ارتباط است و می‌تواند به زنان در فراهم آوردن خدمات، آگاهسازی آنان، پایان دادن به انزوای زنان که ریشه در فرهنگ‌ها دارد، کمک کند. به بیان دیگر، با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات زنان ضمن حضور فیزیکی در خانه و انجام وظایف خود در قبال خانواده، می‌توانند فعالیت اجتماعی و اقتصادی داشته باشند. این امر سبب می‌شود که حتی در جوامعی که از نظر فرهنگی موانعی برای مشارکت زنان در عرصه‌های اجتماعی – اقتصادی وجود دارد، زمینه‌ی حضور آنان فراهم شود. یعنی در برخی از جوامع، مشاغلی که فقط مستلزم حضور در مکان‌های مردانه هستند و محدودیت‌هایی را برای زنان به وجود آورده‌اند، با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات این فرصت برای زنان فراهم می‌شود که از طریق تلفن، رایانه و اینترنت با حضور در خانه و بدون رو در رویی با مردان و در حین انجام مسئولیت‌های خانوادگی، به مشارکت اقتصادی و اجتماعی نیز بپردازند.
همچنین با ارتقای فضای مجازی، زنان راحت‌تر به اطلاعات روز در زمینه‌های باروری، سلامتی، نگهداری و پرورش فرزندان دسترسی پیدا می‌کنند و باعث می‌شود که بر باروری تأثیر مثبتی داشته باشد. به عبارت دیگر، فضای مجازی فرصتی را برای زنان فراهم کرده است که می‌توانند هم مسئولیت‌های خانوادگی خود را انجام دهند و هم به مشارکت اقتصادی در جامعه بپردازند. بنابراین به نظر می‌رسد می‌توان توسعه‌ی فضای مجازی را بر افزایش مشارکت زنان در جامعه و اقتصاد مؤثر و معنادار دانست.
پاسخ بدهید